Opis
Urazy są główną przyczyną śmierci i inwalidztwa wśród ludzi poniżej 40 roku życia. Zgon po urazie może nastąpić w jednym z trzech okresów: (1) w ciągu kilku minut (zgon natychmiastowy), (2) w ciągu kilku godzin (śmierć wczesna) i (3) w ciągu kilku dni lub tygodni po urazie (śmierć późna). Śmierć natychmiastowa jest najczęściej wynikiem masywnego krwo­toku lub ciężkiego urazu ośrodkowego układu nerwowego i tylko niewielka część chorych ma szansę na skuteczną resuscytację. W drugim okresie, w tzw. złotej godzinie u pacjentów z urazem wielonarządowym mogą się po­jawić różnorodne powikłania: niewydolność oddechowa (główna przyczyna śmiertelności wczesnej), krwotok pourazowy, krwawienie do ośrodkowego układu nerwowego, urazy klatki piersiowej i jamy brzusznej itp. Wymagają one natychmiastowej interwencji. Skuteczne postępowanie z chorymi po urazie i podjęcie właściwego leczenia na czas wymaga wcześniejszego ustalenia priorytetów w diagnostyce i terapii.

Wywiad
Ocena wstępna rozpoczyna się od zwięzłego wywiadu, który umożliwia rozpoznanie urazów zagrażających życiu. Jak najwcześniejsze rozpoznanie i leczenie urazów potencjalnie śmiertelnych jest rzeczą podstawowej wagi. Zdolność pacjenta do opisania przebiegu wypadku może być ograniczona z powodu urazu głowy, histerii, zatrucia. Należy próbować uzyskać informa­cje dotyczące poniżej opisanych zagadnień (ich źródłem często może być personel pogotowia lub osoby, które udzielały pierwszej pomocy).

Charakter i mechanizm urazu
Znajomość mechanizmów urazu jest zwykle pomocna w przewidywaniu jego konsekwencji, a także opracowywaniu strategii leczenia. Przy ranach drążących należy ustalić rodzaj broni, z jakiej były zadane, w przypadku run tępych – charakter narzędzia (długość, szerokość).

Skutki ran postrzałowych są determinowane przez ilość energii kine­tycznej rozproszonej w tkankach (energia kinetyczna jest proporcjonalna do masy pocisku i kwadratu jego prędkości). Rany postrzałowe można podzie­lić na zadane pociskami o małej lub dużej prędkości oraz rany z broni śrutowej. Pociski o małej prędkości powodują większość ran postrzałowych wśród cywilów. Uraz jest zwykle ograniczony do toru pocisku i kanału stałego rany. Mogą jednak wystąpić dodatkowe obrażenia, na przykład, gdy ciała obce (ubranie) zostaną wciągnięte do rany lub, gdy nastąpi rozkawał­kowanie kości. Rany powodowane przez broń śrutową powodują rozległe zniszczenia i uszkodzenia tkanek miękkich, szczególnie, gdy zadane są z bliskiej odległości. Rany zadane pociskami o dużej prędkości (karabiny wojskowe i myśliwskie) charakteryzują duże zniszczenia w obszarze odda­lonym od drogi pocisku. Urazy te powodują małą ranę wlotową i dużą wylotową. Dodatkowe informacje, jak liczba strzałów i odległość, z jakiej strzelano, mogą być również pomocne w leczeniu (liczba ran powinna być równa liczbie cieni pocisków na radiogramie; w innym wypadku należy podejrzewać postrzał z przeszłości lub przemieszczenie pocisku).

Skutki urazów tępych zależą głównie od ilości zaabsorbowanej energii. Urazy spowodowane upadkiem z wysokości i urazy komunikacyjne wywo­łują uszkodzenia zarówno bezpośrednie, jak i będące rezultatem gwałtowne­go wyhamowania. Ciężkie narządy wrażliwe na nagły spadek prędkości to wątroba, śledziona, wypełniona krwią aorta piersiowa i wypełnione płynem pętle jelitowe. Uraz może również powstać przez oderwanie narządów z ich miejsca przyczepu, powodujące uszkodzenie naczyń przez ich rozciąganie. Urazy typu kompresji (powstające przy niedużej prędkości, np. potrącenie pieszego, uderzenie kijem lub pięścią, kopnięcie) mogą powodować uszko­dzenia narządów miąższowych (wątroba, śledziona) lub zmiażdżenia koń­czyn (patrz podrozdział 16.4).

W wywiadzie istotny jest opis wypadku, szczególnie informacje o prędkości pojazdów, kierunku ich ruchu, miejscu pacjenta w pojeździe (kierow­ca, pasażer na przednim lub tylnym siedzeniu). Należy też ustalić, czy chory nie wypadł z pojazdu. Inne ważne informacje dotyczą uszkodzeń części pojazdu wokół poszkodowanego (deformacje kierownicy lub jej kolumny, szyby) oraz okoliczności łagodzących skutki wypadku, jak użycie pasów bezpieczeństwa czy poduszki powietrznej. Przy wypadkach motocyklowych i rowerowych istotne jest, czy ofiara miała na sobie kask. Należy również zapytać o ewentualną eksplozję, czas wydobycia poszkodowanego z pojaz­du, temperatury otoczenia itp.