Urazy głowy to w medycynie ratunkowej przypadki częste. Około 50% zgonów w wyniku urazu związanych jest z urazem głowy. Właściwe leczenie z kontrolą ciśnienia śródczaszkowego oraz eliminacją hipoksji i hipowo­lemii jest podstawowym warunkiem zapobieżenia wtórnemu uszkodzeniu mózgu.

Urazy głowy można podzielić na drążące i zamknięte. Uszkodzenia drążące są powodowane przez pociski z broni palnej, odłamki metalowe, przez silny uraz bezpośredni ze złamaniem i wgłobieniem kości lub przez ciała obce wnikające do czaszki. Przyczynami uszkodzeń zamkniętych są urazy tępe (bezpośrednie uszkodzenie tkanek) oraz nagłe przyspieszenia lub wyhamowania z towarzyszącą rotacją.

Głównym objawem urazu mózgu są zmiany stanu świadomości. Uszko­dzenia te można podzielić na pierwotne i wtórne. Pierwotne uszkodzenia mózgu następują w czasie urazu i manifestują się różnorodnymi zaburzenia­mi, od łagodnych do zagrażających życiu. Często nie poddają się leczeniu. Uszkodzenia wtórne pojawiają się z opóźnieniem w stosunku do urazu. Można im zapobiegać przez kontrolę ciśnienia śródczaszkowego i podwyż­szenie ciśnienia perfuzyjnego mózgu.

Ciśnienie perfuzyjne mózgu = średnie ciśnienie tętnicze – ciśnienie śródczaszkowe
Na ciśnienie śródczaszkowe (norma < 15 mmHg) wpływają stosunki po­między objętością płynu mózgowo-rdzeniowego, krwi i mózgu, zamknię­tych w nierozciągliwej czaszce. Mechanizmy autoregulacji dążą do utrzyma­nia mózgowego przepływu krwi przez kompensacyjny wzrost ciśnienia tęt­niczego w odpowiedzi na wzrost ciśnienia śródczaszkowego. W ciężkim uszkodzeniu mózgu szybki wzrost ciśnienia śródczaszkowego na skutek obrzęku lub krwiaka szybko wyczerpuje rezerwy kompensacyjne. Ponadto uszkodzenie takie upośledza autoregulację. Mechanizmy te wywołują spa­dek ciśnienia perfuzyjnego mózgu, co zwiększa ryzyko dalszego uszkodze­nia mózgu z powodu niedokrwienia.

Uraz głowy jest często elementem urazu wielonarządowego. W jego ocenie obowiązuje ta sama kolejność zbierania informacji, co w urazie wielonarzą­dowym (patrz podrozdział 4.1). Ustalając mechanizm uszkodzenia możemy określić jego zakres, np. uraz wywołany upadkiem z wysokości większej niż 5 m wiąże się czterokrotnie częściej z patologią mózgu niż uraz komunika­cyjny. Ocena stanu świadomości natychmiast po wypadku (informacje od służb ratowniczych i

świadków) pozwala określić, czy stan ten się pogarsza czy poprawia. Należy ustalić czas trwania stuporu lub śpiączki i ewentualny czas przejaśnienia. U pacjentów przytomnych trzeba ocenić czas wystąpie­nia amnezji wstecznej lub następczej po urazie. Ból i zawroty głowy oraz nudności są objawami niespecyficznymi. Należy zasięgnąć informacji o spożyciu alkoholu i narkotyków; przy badaniu przeszłości chorobowej zapy­tać o dolegliwości, które mogły poprzedzać wypadek (cukrzyca, choroba serca, atak padaczkowy), oraz o leki i alergie.

Badanie fizykalne
Uwaga: Badanie fizykalne należy rozpoczynać razem z oceną wstępną, sta­bilizacją podstawowych czynności życiowych (patrz podrozdział 4.1). Szybkie i bezpieczne zapewnienie drożności dróg oddechowych i odpowiedniej wentylacji jest u pacjentów z urazem głowy niezwykle ważne. Szczególną uwagę należy poświęcić właściwemu unieruchomieniu kręgosłupa szyjnego  do czasu wykluczenia jego uszkodzenia. Hipotensja nie powinna towarzy­szyć urazowi głowy, o ile nie wywołują jej inne przyczyny. Systematyczne badanie fizykalne można kontynuować dopiero po rozpoznaniu i zabezpie­czeniu urazów groźnych dla życia. Jego najistotniejsze elementy to badanie li głowy i badanie neurologiczne.

Ocena czynności życiowych. Bardzo ważna jest częsta kontrola tętna, ciś­nienia krwi i częstości oddechów. Bradykardia z towarzyszącą hipoten­sją i nieregularnym oddechem (reakcja Cushinga) to późny objaw wzro­stu ciśnienia śródczaszkowego. W ciężkich urazach głowy może wcześ­nie wystąpić nadciśnienie jako kompensacja wzrostu ciśnienia śród­czaszkowego. Hipotensja i bradykardia mogą wskazywać na uraz rdze­nia kręgowego (wstrząs rdzeniowy).

Głowa, oczy, uszy, nos i gardło. Dokładnego badania wymagają owłosiona skóra głowy i kości czaszki (do palpacji używać sterylnych rękawi­czek). Wszelkie wycieki z nosa i ucha muszą być poddane wnikliwej ocenie, bowiem mogą wskazywać na uszkodzenie kości czaszki, roze­rwanie opony twardej lub wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego. Po nakropieniu płynu na filtr papierowy należy poszukiwać podwójnej otoczki halo (podwójnego kręgu), która powstaje na skutek oddzielania się krwi od płynu mózgowo-rdzeniowego. W płynie należy zbadać stę­żenie glukozy. Inne objawy wskazujące na złamanie podstawy czaszki to: podbiegnięcia krwawe za uszami (objaw Battle’a), krew w jamie bębenkowej, masywne krwawienie podspojówkowe, krwiaki okołooczo­dołowe (oczy szopa), utrata słuchu. Należy zbadać szerokość, kształt i reakcję źrenic. Trzeba też ustalić, czy nie ma odruchu wymiotnego.

Szyja. Zbadać tkliwość kręgosłupa szyjnego. Sprawdzić ewentualne uskoki kręgów i trzeszczenia podskórne.