O hipernatremii mówi się, jeżeli stężenie sodu w surowicy wynosi > 145 mEq/l. Stan ten wskazuje na niedobór całkowitej wody ustroju w stosunku do całkowitej ilości sodu. Przyczyną hipernatremii jest najczęściej nadmierna utrata płynów hipotonicznych (wymioty, odsysanie płynu żołądkowego przez nos, biegunki, pocenie się, diureza osmotyczna) lub niedostateczna ilość przyjmowanych płynów (chorzy w stanie wycieńczenia lub śpiączki). Do pozostałych przyczyn zalicza się moczówkę prostą (pochodzenia nerkowego lub przysadkowego) oraz nadmierne gromadzenie sodu (podawanie hipertonicznego roztworu NaCI lub wodorowęglanu sodu).

Wywiad

Rozpoznanie hipernatremii należy brać pod uwagę u wszystkich chorych zaburzeniami umysłowymi i ograniczoną podażą płynów (chorzy z domów opieki społecznej, z porażeniem kończyn górnych lub po wylewie mózgowym). Podobnie jak w hiponatremii, ciężkość objawów zależy zarówno od bezwzględnego wzrostu stężenia sodu w surowicy, jak i od szybkości jego – nagromadzania. Najbardziej wrażliwy na nadmierne stężenie sodu jest ośrodkowy układ nerwowy (odwodnienie komórek nerwowych). Do objawów hipernatremii należy uczucie pragnienia, wielomocz, nocne oddawanie moczu, utrata łaknienia, senność, mdłości, wymioty, podniecenie i zwiększona pobudliwość mięśni z możliwością wystąpienia drgawek, porażenia oddechu i zgonu. Należy szczegółowo pytać o chorobę zasadniczą mogącą doprowadzić do moczówki prostej pochodzenia ośrodkowego (choroba nowotworowa, epizod mózgowy, zakażenie ośrodkowego układu nerwowego, niedawny zabieg chirurgiczny w obrębie mózgu lub uraz), jak również o stosowanie leków (sole litu, demeklocyklina, pętlowe środki moczopęd-ne), które mogłyby wywołać moczówkę prostą.

Badanie fizykalne

Stan ogólny. Zwrócić uwagę na wygląd pacjenta (wyniszczenie) i jego stan umysłowy (senność, stan śpiączkowy).
Ocena czynności życiowych. Sprawdzić, czy nie ma objawów zmniejszenia ilości płynu krążącego (obniżenie ciśnienia, tachykardia, zaburzenia ortostatyczne).
Głowa, oczy, uszy, nos i gardło. Ocenić, czy nie występuje suchość błon śluzowych.
Skóra. Sprawdzić, czy nie występuje zmniejszenie napięcia tkankowego.

Badania diagnostyczne

Badania biochemiczne. Oznaczyć w surowicy stężenie elektrolitów, glukozy, mocznika i kreatyniny oraz osmolalność osocza.
Badanie morfologiczne krwi obwodowej. Sprawdzić leukocytozę w celu ustalenia ewentualnej obecności zakażenia. Oznaczyć wartość hematokrytu (może być zawyżona w przypadku odwodnienia).
Badanie moczu. Zlecić badanie osmolalności oraz stężenia sodu i kreatyniny w moczu. Sprawdzić, czy nie ma objawów zakażenia dróg moczowych (badanie osadu, posiew – przyp. tłum.). Mierzyć ilość wydalanego moczu (może wystąpić oliguria).

Leczenie

Przede wszystkim należy dążyć do zapewnienia prawidłowej równowagi hemodynamicznej przez uzupełnienie brakującej ilości płynu roztworem fizjologicznym NaCl. Niedobór płynów ustrojowych można oznaczyć na podstawie następującego wzoru:

Niedobór płynów = 1 – (obecne stężenie sodu/pożądane stężenie sodu) x 0,6 x masa ciała [kg]

Jako pożądane stężenie sodu przyjmuje się zwykle wartość 140 mEq/l. Po uzyskaniu równowagi hemodynamicznej należy wyrównać hipernatremię przez podanie 5% roztworu glukozy lub 0,45% roztworu NaCl. Nie wolno doprowadzić do obniżania stężenia sodu w surowicy o więcej niż 2 mEq/l/godz., ponieważ nadmiernie szybkie obniżanie stężenia sodu może prowadzić do obrzęku mózgu. Należy przyjąć zasadę, że obniżanie stężenia powinno się odbywać z taką szybkością, z jaką zachodził jego wzrost.